Pravni osnov sticanja i prestanka državljanstva sadržan je u Zakonu o državljanstvu Bosne i Hercegovine (“Službeni glasnik BiH” broj 4/97, 13/99, 41/02, 6/03, 14/03). Državljanstvo se u skladu sa navedenim Zakonom stiče: porijeklom, rođenjem na teritoriji BiH, usvajanjem, putem naturalizacije i putem međunarodnog sporazuma.
Državljanstvo Bosne i Hercegovine prestaje:
U skladu sa članom 37. navedenog Zakona sva lica koja su bila državljani Republike Bosne i Hercegovine neposredno prije stupanja na snagu Ustava, uključujući i sva lica koja su bila državljani R BiH do 06. aprila 1992. godine su državljani Bosne i Hercegovine.
Uputstvom o naknadnom upisu u matičnu knjigu rođenih koji su stekli državljanstvo R BiH u skladu sa Zakonom o državljanstvu Republike Bosne i Hercegovine (“Službeni glasnik BiH” broj 27/00) propisan je način i postupak naknadnog upisa u matični knjigu rođenih lica koja trenutno nisu upisana u matičnu knjigu rođenih, a koja su stekla državljanstvo R BiH u skladu sa Zakonom o državljanstvu (“Službeni list R BiH” broj 18/92,11/93, 27/93, 14/94, 15/94, 26/96 i 30/96).
Također i sva lica koja su državljani BiH u skladu sa navedenim Zakonom i koja su na dan 06. aprila 1992. godine bila nastanjena na teritoriji koja sada pripada jednom od entiteta, smatraju se državljanima tog entiteta, izuzev ako nemaju stalno prebivalište u drugom entitetu, u kojem slučaju se smatraju državljanima tog entiteta.
Sva lica koja su bila državljani bivše SFRJ i koja su se u vremenu između 06. aprila 1992. godine i stupanja na snagu Zakona stalno nastanila na teritoriji jednog od entiteta i koja na toj teritoriji imaju neprekidno prebivalište u trajanju od dvije godine nakon stupanja na snagu ovog Zakona, nakon podnošenja zahtjeva dobiće i državljanstvo tog entiteta i BiH.
Na osnovu Zakona o državljanstvu Bosne i Hercegovine donesen je Zakon o državljanstvu Federacije BiH (Službene novine F BiH” broj 43/01), koji također propisuje naprijed navedene osnove sticanja i prestanka državljanstva.
U skladu sa članom 40. Zakona o državljanstvu Federacije BiH sve osobe koje su državljani BiH, pod uslovima propisanim članovima 37., 40. i 41. Zakona o državljanstvu BiH i koje su na dan 06. aprila 1992. godine imale prebivalište na teritoriji koja sada pripada Federaciji, smatraju se državljanima Federacije osim ako nemaju prebivalište u Republici Srpskoj.
Državljanstvo Federacije prema stavu 3. istog člana dobit će i osobe koje su bile državljani bivše SFRJ, a koje su se u periodu 06. aprila 1992. godine do dana stupanja na snagu Zakona o državljanstvu BiH stalno nastanile na teritoriji Federacije i koje na toj teritoriji imaju neprekidno prebivalište u trajanju od dvije godine nakon stupanja na snagu Zakona.
Također i sve osobe koje su bile državljani bivše SFRJ i koje su se u vremenu od dana stupanja na snagu Zakona o državljanstvu BiH i 31. decembra1998. godine stalno nastanile na teritoriji Federacije i koje na toj teritoriji budu imale neprekidno prebivalište u trajanju od tri godine, nakon podnošenja zahtjeva dobit će državljanstvo Federacije. Pravo na odluku može se ostvariti u roku od jedne godine od isteka nevedenog jednogodišnjeg perioda.
Zahtjev za sticanje državljanstva Federacije BiH po članu 5., 6. i 7. ( porijeklom, rođenjem na teritoriji Federacije, usvojenjem) podnosi se organu nadležnom za vođenje matičnih knjiga po mjestu rođenja djeteta.
Zahtjev za sticanje državljanstva Federacije BiH po članovima 8., 9., 10., 11., i 12. (naturalizacijom, olakšanom naturalizacijom, međunarodnim sporazumom) i zahtjev za prestanak državljanstva na osnovu člana 14. tačka 3. Zakona (otpustom), podnosi se prema stalnom boravištu podnositelja zahtjeva odgovarajućem Odjeljenju za administraciju van Tuzlanskog kantona.
Rješenje o sticanju državljanstva po članovima 8., 9., 11. i 12., kao i u slučajevima iz čl. 40. stav 3. i 4., odnosno o prestanku državljanstva F BiH po članovima 21., 22. i 24. donosi Federalno ministarstvo unutrašnjih poslova izuzev odluke o odricanju za čije donošenje je nadležno Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine.
Rješenje o sticanju državljanstva po članu 10. Zakona donosi odgovarajuće Odjeljenje za administraciju van sjedišta prema mjestu boravka djeteta, a nakon čega se isto dostavlja Ministarstvu civilnih poslova Bosne i Hercegovine koje određuje da li je doneseno rješenje ispravno.
Postupak sticanja i prestanka državljanstva Federacije BiH, vođenja evidencija državljanstva, dokumentacija koju je potrebno priložiti u zavisnosti od osnova sticanja regulirani su Pravilnikom o načinu vođenja postupka sticanja i prestanka državljanstva Federacije Bosne i Hercegovine i vođenju evidencija tog državljanstva (“Službene novine Federacije BiH” broj 8/02).
Poseban osnov sticanja državljanstva ( član 4. stav 1. tačka 5.) je na osnovu Ugovora o dvojnom državljanstvu između Bosne i Hercegovine i Savezne Republike Jugoslavije (“Službeni glasnik BiH” – dodatak Međunarodni ugovori, broj 4/03).
Državljanstvo jedne države ugovornice može steći državljanin druge države ugovornice pod uslovima:
Državljanin države ugovornice koji boravi u inostranstvu,a u braku je sa državljaninom druge države ugovornice, najmanje tri godine, može steći državljanstvo druge države ugovornice ako ispunjava uslove iz tačke 1., 3., 4. i 5.
Postupak sticanja državljanstva po osnovu navedenog Ugovora, sprovodi se u postupku utvrđenom zakonodavstvom države ugovornice čije državljanstvo stiče, a što pretpostavlja primjenu naprijed navedenih Zakona ukoliko se radi o sticanju državljanstva BiH i F BiH.
Sticanje državljanstva Federacije Bosne i Hercegovine u skladu sa Pravilnikom o vođenju Knjige državljana Federacije Bosne i Hercegovine za lica koja su rođena na teritoriji Republike Srpske (Službene novine Federacije BiH”, broj 46/03) utvrđeno je za lica koja su rođena ne teritoriji Republike Srpske i koja su u toj Republici upisana u Matičnu knjigu rođenih ili u Knjigu državljana, kao i lica koja su do 1979. godine rođena na teritoriji Federacije, a upisana su u Knjigu državljana po ocu u Republici Srpskoj, a koja se stalno nastane u Federaciji.
U skladu sa članom 27., kao i lica iz člana 40. stav 1. Zakona o državljanstvu Federacije Bosne i Hercegovine, stiču državljanstvo Federacije upisom u Knjigu državljana Federacije, na način utvrđen odredbama navedenog Pravilnika.
Nadležnost za postupanje po zahtjevima za sticanje državljanstva Federacije BiH utvrđena je sa članom 2. stav 1. navedenog Pravilnika za kantonalna ministarstva unutrašnjih poslova prema prebivalištu podnosioca zahtjeva, te se isti za lica koja imaju prijavljano prebivalište na području Tuzlanskog kantona podnose Ministarstvu unutrašnjih poslova Tuzlanskog kantona, Pisarnici u sjedištu, ulica Turalibegova bb, Tuzla.
Uz zahtjev se podnosi / za lica koja nisu upisana u Knjige državljana u Republici Srpskoj:
Za lica koja su upisana u Knjigu državljana Republike Srpske uz zahtjev se podnosi:
Ukoliko lice podnosi zahtjev za sticanje dr`avljanstva i upis u Knjigu državljana Federacije BiH u skladu sa članom 27. Zakona o državljanstvu Federacije Bosne i Hercegovine uz zahjev se prilažu dokazi, odnosno odgovarajuće javne isprave koje dokazuju državljanstvo Republike Srpske i promjenu prebivališta nakon stupanja na snagu Zakona o državljanstvu BiH, odnosno poslije 01.01.1998. godine.